جایگاه ویولن در موسیقی

ویولن برای نخستین بار در قرن شانز دهم میلادی توسط هنرمند ایتالیایی بنام “گاسپارو برتولوتی” معروف به “گاسپارو داسالو” ساخته شد و تاریخ ساخت قدیمی ترین ویولنی که از وی وجود دارد 1530 است.

حضور این ابزار موسیقی آنهم بجای “ویول” که در آن زمان ساز متداول و رایجی بود، مخالفت های سرسختانه ای در پی داشت اما با توجه به این همه ضدیت ها که در تمام اعصار با هر نوع نو آوری ای صورت می گیرد، ویولن بسرعت جای خود را به عنوان ساز جهانی در ارکستر ها باز کرد.

این جایگاه به گونه ای است که امروزه روز تشکیل یک ارکستر بین المللی بدون حضور ویولن غیر ممکن بوده و در انواع موسیقی های جهان در دوران مختلف اعم از باروک، کلاسیک، رومانتیک و سایر اعصار و نیز ارکسترهای مجلسی قرن بیستم بسیار حائز اهمیت بوده و حتی نسبت به سایر ابزار موسیقی حالت ارجحیت دارد.

ورود ویولن در سایر ژانر ها از قبیل جز Jazz، بلوز، راک و فولک و ظهور نوازندگان چیره دست بر اهمیت این ساز صحه گذاشته است.

اهمیت حضور این ساز چه در تکنوازی و چه گروه نوازی تابه حدی است که بتهوون می گوید: اگر ویولن نبود چاره ای جز اختراع آن نداشتیم.

ویولن در ایران

کمتر از 150سال قبل ویولن برای نخستین بار توسط مظفرالدین شاه قاجار از فرنگ به ایران آورده و دستور آموزش آن در مدرسه دارالفنون به علاقه مندان داده و “موسیو دووال” فرانسوی برای این منظور به کشور ما دعوت شد.

این ساز ابتدا با عنوان “کمانچه فرنگی” بین اهالی موسیقی معروف شد و با وجود هنرمندانی چون “تقی دانشور”، “اسماعیل خان کمانچه کش”، “رضا محجوبی”، “رکن الدین مختاری”، “ابراهیم آژنگ”، “حسین هنگ آفرین”، “جهانگیر مراد حسام السلطنه” و… حضور جدی و تاثیر گذاری در موسیقی ملی ایران یافت.

ظهور هنرمند تحصیل کرده همچون “علینقی وزیری” و در پی آن تربیت شاگردانی مانند ابوالحسن صبا و روح الله خالقی به ویولن بیش از پیش حالت آکادمیک داد و جایگاه آن را در اجرای هرنوع موسیقی در ایران کاملا تثبیت کرد.

به رغم مخالفت های شدید عده ای با حضور ویولن در موسیقی ایرانی و از سوی دیگر دشواری در نواختن آن، این ساز در طول یک سده اخیر نوازندگان برجسته ای را به خود دیده که به زیبایی توسط دستان هنرمند آنان نوازش شده است.

هر یک از آنان از اعم از “ابراهیم منصوری”، “شهباز برمکی”، “حسین یاحقی”، “حسینقلی طاطایی”، “اسماعیل زرین فر”، “لطف الله مفخم پایان”، “مهدی برکشلی”، “ناصر زرآبادی”، “عبدالله جهان پناه”، “جواد لشکری”، “بزرگ لشکری”، “عباس شاپوری”، “شاپور نیاکان”، “مسعود حسنخانی”، “اسد الله ملک” و…ضمن نوازندگی، با آفرینش آثار بدیع و پرورش شاگردان گوناگون تاثیر شگرفی بر تاریخ این ساز در موسیقی ایرانی گذاشته اند.

اغلب متخصصان و موسیقی شناسان بر این اعتقادند که “مهدی خالدی”، “علی تجویدی”، “همایون خرم”، “پرویز یاحقی” و “حبیب الله بدیعی” در میان نوازندگان فوق از ویژگی خاصی برخوردار بوده و از آنان می توان به عنوان اسطوره های ویولن ایرانی یاد کرد.

آنان همچنین اعتقاد دارند که این پنج هنرمند با آفرینش آثار فاخر و ماندگار بویژه در دهه 40خورشیدی ضمن افزایش مخاطبان موسیقی ایرانی، تحول شگرفی در این ژانر ایجاد کردند که هرگز تکرار نخواهد شد.

اما با نگاهی دقیق تر اگر بخواهیم آنان را تنها به لحاظ تکنوازی ویولن مورد ارزیابی قرار دهیم چه به لحاظ معرفتی و چه حسی به امتیاز و برتری پرویز یاحقی و حبیب الله بدیعی پی خواهیم برد.

شیرینی و لطافت توام با قدرت فراوان در آرشه کشی و ابتکار و نو آوری تقریبا در هر بار نوازندگی، این دو نوازنده را متمایز از همه ویولن نوازان ایران کرده تا جایی که نام آنان با ویولن گره خورده است.

این در حالی است که ویولن به تایید عموم موسیقیدانان جهان دشوار ترین ساز بوده و بلطبع موفقیت در نوازندگی آن استعدادی شگرف و پشت کاری همراه با ریاضت می طلبد.

تراکم تنها روی دسته 27سانتیمتری و نبود پرده بندی (فرت fret) و تکنیک های گوناگون در آرشه کشی از ویولن سازی بس سخت بوجود آورده بطوریکه بیش از 90درصد هنرجویان یا تغییر ساز داده و یا بطور کل آموختن موسیقی را رها می کنند.